Η ανακάλυψη της αψίδας

Υπάρχει ένας συμβατικός τρόπος να σκέφτεται κανείς, η πεπερασμένη λογική. Μια λογική που βασίζεται σε κανόνες, αξιώματα και θέσεις οι οποίες έχουν a priori γίνει αποδεκτές χωρίς καμία αντίρρηση από το νου μας.

Τέτοια αξιώματα λογικής είναι για παράδειγμα: όσο πιο γρήγορα δρω τόσο πιο γρήγορο αποτέλεσμα έχω, όσο λιγότερο δίνω τόσα περισσότερα έχω, όσο περισσότεροι οι ανταγωνιστές τόσο αποτελεσματικότερη η επιλογή, όσο μεγαλύτερη ποικιλία του δείγματος τόσο ακριβέστερο το αποτέλεσμα.

Όλα τα παραπάνω αξιώματα είναι ορθά και αληθή. Είναι όμως πάντα;

Για να δούμε όμως τι γίνεται στην πραγματικότητα: στα οικονομικά συστήματα, στην εξέλιξη των ειδών, τη μηχανική, την αρχιτεκτονική.

Σε ό,τι αφορά στις επενδύσεις όλες οι πολυεθνικές για να «μπουν» σε μια αγορά δαπανούν πολύ μεγάλα κεφάλαια αλλά αυτό είναι που τους οδηγεί σε μια μεγάλη ικανότητα ανταγωνισμού και φυσικά σε μεγάλα κέρδη: όσα περισσότερα δίνουν, τόσα περισσότερα έχουν. Έχει αποδειχθεί εδώ και δύο δεκαετίες πως η εξέλιξη των ειδών δεν είναι αποτέλεσμα ανταγωνισμού αλλά αντίθετα συνεργασίας μεταξύ των ειδών: όσο μικρότερος ανταγωνισμός τόσο αποτελεσματικότερη επιλογή. Μπορούμε να εντοπίσουμε δεκάδες τέτοια παραδείγματα ώστε να έχουμε σοβαρές ενδείξεις αν όχι αποδείξεις για το ότι το η εναλλακτική σκέψη είναι που δίνει πλεονέκτημα στην εξέλιξη, στην τέχνη, στην ανάπτυξη του πολιτισμού.

Παρατηρούμε λοιπόν πως ο εναλλακτικός αυτός τρόπος σκέψης είναι απαραίτητος για τα εξελικτικά βήματα του ανθρώπου. Είναι η ανακάλυψη της εφαρμογής του τροχού, η χρήση το εργαλείου, η εναλλακτική χρήση των νόμων της φύσης σε εφαρμογές χρήσιμες για τον άνθρωπο.

Με αυτό το άρθρο θα επιχειρήσουμε να βρούμε αυτά τα στοιχεία εναλλακτικής σκέψης σε μια εφαρμογή που άλλαξε τα δεδομένα και τον τρόπο που η αρχιτεκτονική επηρεάζει τη μηχανική, την τεχνολογία, την αισθητική: την αψίδα.

Η αψίδα είναι μια αρχιτεκτονική κατασκευή η οποία δημιουργεί ένα άνοιγμα σε μια τοιχοποιία και μπορεί, εξ’ αιτίας του τρόπου δόμησής της, να συγκρατεί το υπερκείμενο βάρος των δομικών υλικών. Αυτό που είναι αξιοθαύμαστο είναι πως η αρχιτεκτονική της διάταξη είναι τέτοια που όσο περισσότερο βάρος στηρίζει, τόσο πιο σταθερή γίνεται (!)

Οι πρώτες αψίδες άρχισαν να εμφανίζονται στην Μεσοποταμία, την 2^η χιλιετία π.Χ. με πλίνθινες κατασκευές. Συστηματικά θα μπορούσαμε να πούμε πως χρησιμοποιήθηκε από τους Ρωμαίους σε πλήθος εφαρμογών και μορφών. Οι Ρωμαίοι πρώτοι εισήγαγαν τη θριαμβική αψίδα σαν ένα είδος στρατιωτικού μνημείου αλλά συχνή είναι και η χρήση της αψίδας στις ρωμαϊκές οικίες, δημόσια κτίρια, θολωτές γέφυρες και υδραγωγεία.

Η αψίδα είναι ένα είδος μετεξέλιξης του σχήματος «δοκός επί στύλων», που θα μπορούσαμε να πούμε πως ταιριάζει σε έναν πιο γραμμικό τρόπο σκέψης και μια πιο απλοϊκή αισθητική. Η δοκός που ενώνει τους δύο στύλους μπορεί να φέρει βάρος όσο το φορτίου θραύσης της, αντίθετα στη θολωτή δομή το μέγεθος του βάρους δεν περιορίζεται από την αντοχή των υλικών.

Πολύ ενδιαφέρουσα από αρχιτεκτονικής αλλά και συμβολικής άποψης είναι η δομή του θόλου της αψίδας. Η συνισταμένη των δύο διαστάσεων,  οδηγεί σε μια διαγώνια η οποία δεν συνδυάζει απλά αλλά οδηγεί σε ένα νέο επίπεδο εξέλιξης της αρχιτεκτονικής. Ο πλάγιος τρόπος σκέψης εξελίσσει, οδηγεί στο επόμενο βήματα.

Αφού λοιπόν γίνει αυτό το άλμα σκέψης, η αρχιτεκτονική παίρνει το δρόμο της. Αυξάνει την πολυπλοκότητα δημιουργώντας πολλά είδη αψίδας παρεμβαίνοντας τόσο αισθητικά όσο και μηχανικά. Δημιουργείται ο θόλος και ο τρούλος, δομές που συνήθως αφιερώνονται σε μεγαλοπρεπή μνημεία, ναούς.